قالب وبلاگ

مجله دنیای کامپیوتر و ارتباطات، محمد مهدی مولایی - به‌نظر می‌رسد پس از وبلاگ‌ها و پادکست‌ها حالا نوبت وادکست‌ها باشد که تحول دیگری در دنیای سایبر ایجاد کنند.

وادکست‌ها (vodcast) که با عناوین ویدکست (vidcast) و ویدئو پادکست (Video podcast) هم شناخته می‌شوند، پادکست‌های تصویری یا به عبارت ساده‌تر فایل‌های تصویری ویدئویی هستند که با شرایطی خاص در شبکه جهانی اینترنت منتشر می‌شوند.

وادکست در واقع نوعی از ارائه محتوای ویدئویی در بستر وب است که از طریق آر.اس.اس (RSS) ارائه می‌شود. فرمول یک وادکست را می‌توان این‌چنین خلاصه کرد: اینترنت + فایل ویدئویی + فایل ایکس.ام.ال (XML) كه خروجی آر.اس.اس نوعي از آن است.

کلمه وادکست برگرفته از دو کلمه واد (VOD) و کست (Cast) است. در اینکه کست مخفف کلمه برودکستینگ (BroadCasting) به معنای انتشار است شکی وجود ندارد اما در مورد جزء اول کلمه یعنی «واد» در منابع مختلف توضیحات متفاوتی ارائه شده. واد (VOD) در جایی کوتاه شده عبارت Video On Demand ذکر شده و در جایی دیگر گفته شده Video podcast در ابتدا به اختصار به vidcast تبدیل شده و سپس به‌جهت هم‌آوایی با کلمه پادکست به وادکست تبدیل شده است.

از پادکست تا وادکست

در تفاوت پادکست با رادیوی اینترنتی گفته می‌شود پادکست‌ها علاوه بر اینکه همراه با خروجی آر.اس.اس عرضه می‌شوند، قابلیت دانلود شدن به‌وسیله کاربران و انتقال به دستگاه‌های دیجیتالی همراه از قبیل ام.پی.تری.پلی‌یر را دارند. واژه پادکست با الهام از عنوان دستگاه‌های پخش موسیقی شرکت اپل به‌نام آی‌پاد ساخته شده و در واقع امکان دانلود برنامه‌های صوتی و انتقال آنها به دستگاه‌های آی‌پاد بود که منشا شکل‌گیری پادکست‌ها شد.

با این تعریف اگر وادکست‌ها را پادکست‌های ویدئویی در نظر بگیریم به‌نظر می‌رسد که وادکست‌ها هم باید فایل‌های ویدئویی قابل دانلود باشند که همراه با فیدهای خروجی عرضه می‌شوند. اما درباره این تعریف هم اختلاف نظر وجود دارد. برخی این تعریف را می‌پذیرند و وادکست را با قابلیت دانلود شدن فایل از دیگر گونه‌های عرضه ویدئو در بستر وب جدا می‌کنند. اما در برخی منابع عرضه فایل‌های تصویری، هم به شکل فایل‌های قابل دانلود و هم به شکل پخش استریم (stream) تحت عنوان وادکست نام‌گذاری شده است.

به عنوان نمونه در تعریفی که در دانش‌نامه آزاد ویکی‌پدیا به‌وسیله کاربران این سایت جمع‌بندی شده، هم ارائه به‌صورت فایل و هم به‌صورت استریم تحت عنوان وادکست طبقه‌بندی شده و محاسن و معایت هر دو نوع ارائه، برشمرده شده است.

اگر عرضه ویدئوها به‌صورت فایل‌های قابل دانلود باشد کاربر می‌تواند پس از دریافت فایل بارها آن‌را تماشا کند و تصویر را بنابر نیازش راحت‌تر عقب-جلو کند یا نگه دارد. مهم‌تر از آن فایل به‌صورت آفلاین و حتی در دستگاه‌های همراه دیجیتالی که به اینترنت متصل نیستند هم قابل مشاهده است، یعنی همان مزیتی که برای پادکست‌ها ذکر می‌شود. از طرفی چون با یک بار دانلود قابلیت بارها مشاهده وجود دارد به نوعی در مصرف پهنای باند هم صرفه‌جویی می‌شود. اما مدل ارائه به شکل استریم هم مزیت‌های خاص خودش را دارد و کاربر بدون اینکه احتیاج به دانلود کامل فایل داشته باشد می‌توان بخش موردنظرش از فایل تصویری را ببیند.

قابلیت‌ها و کاربردهای وادکست

همان‌طور که وبلاگ‌ها، پادکست‌ها، میکروبلاگ‌ها و سایر رسانه‌های جدید در طیف گسترده‌ای از امور اعم از مسائل شخصی، آموزشی، تجاری، تبلیغات، روابط‌عمومی‌ها و غیره به‌کار می‌روند، برای وادکست‌ها هم کاربردهای فراوانی قابل تعریف است.

وادکست‌ها از آنجایی که بستری برای ارائه فایل‌های ویدئویی محسوب می‌شوند ابزار مناسبی برای عرضه برنامه‌های شرکت‌های تولید فیلم و ویدئو و شبکه‌های تلویزیونی هستند. از این‌روی بخش وادکست در سایت تعدادی از شبکه‌های تلویزیونی دیده می‌شود که محلی برای بازانتشار بخشی از برنامه‌های تلویزیونی است.

اما کارکرد آموزشی وادکست‌ها شاید یکی از اصلی‌ترین کاربردهای وادکست‌ باشد. بسیاری از موسسه‌های آموزشی و دانشگاه‌ها دوره‌های آموزشی‌شان را به‌صورت وادکست برای دانشجویان و علم‌آموزان‌شان عرضه می‌کنند.

روابط‌عمومی‌های نهادها و سازمان‌ها هم از امکان وادکستینگ در وب‌سایت‌های‌ سازمانی به عنوان ابزاری برای نوع دیگری از ارائه محتوا و برقراری ارتباط با مخاطب استفاده می‌کنند. مثلا سایت سازمان جهانی یونیسف درکنار بخش اخبار متنی و صوتی، فایل‌های ویدئویی را در بخش وادکست عرضه می‌کند. همین‌طور سایت وزارت اطلاعات، ارتباطات و هنر کشور سنگاپور بخشی با عنوان وادکست دارد. شرکت‌های تجاری هم گاهی برای معرفی بهتر محصولات‌شان فایل‌های ویدئویی تهیه می‌کنند و در قالب وادکست در اینترنت عرضه می‌کنند. از جمله این‌ها می‌توان به وادکست‌ شرکت بی.ام.و (BMW) اشاره کرد.

کاربرد وادکست به این موارد محدود نمی‌شود و این تکنولوژی به سایر حوزه‌ها از جمله ورزشی، هنری، تفریحی، سیاسی، اجتماعی و اقتصادی هم وارد شده است. وادکست باشگاه فوتبال آرسنال، وادکست راهنمای سفر به هاوایی و وادکست آنجلا مرکل نمونه‌های دیگر از اين تكنولوژی جديد هستند.

علاوه بر تمام این کاربردها، وادکست‌های شخصی هم دنیای گسترده‌ای دارد. این‌روزها دوربین‌های فیلم‌برداری دیجیتال، وب‌کم‌ها و دوربین‌های تلفن‌همراه با هزینه بسیار پایین در دسترس بخش قابل‌ توجهی شهروندان قرار دارد و ابزاری برای تولید فایل‌های تصویری آماتوری هستند. وادکست‌ها می‌توانند یکی از محل‌های انتشار و عرضه این فایل‌ها باشند.

وادکست‌ها ابزاری برای روزنامه‌نگاری شهروندی

آنچه تحت عنوان «روزنامه‌نگاری شهروندی» (citizen journalism) یا روزنامه‌نگاری عمومی از آن یاد می‌شود مشارکت شهروندان به عنوان روزنامه‌نگاران غیر حرفه‌ای در تولید، عرضه و انتشار اخبار و محتوا در قالب‌های مختلف (متن، عکس، صوت، تصویر و غیره) به کمک تکنولوژی‌های جدید ارتباطی است. این فرآیند جدید، تحولات گسترده‌ای را در نظام ارتباطی سازمان‌های خبری ایجاد کرده و به تبع آن پیامد‌های اجتماعی-فرهنگی بسیاری به دنبال داشته است. وبلاگ‌ها، پادکست‌ها و تلفن‌های همراه ابزارهای قدیمی‌تری هستند که شهروندان از آنها بدین منظور استفاده می‌کردند تا محتواهای تولیدی‌شان را با دیگران به اشتراک بگذارند.

این‌روزها میکروبلاگ‌ها و انواع دیگر رسانه‌های اجتماعی هم سروکله‌شان پیدا شده و این حیطه را گسترده‌تر کرده‌اند. وادکست‌ها هم در همین راستا به‌کار گرفته می‌شوند و شهروندان حالا علاوه بر امکانات قبلی، امکان انتشار محتوا در قالب فایل‌های ویدئویی را هم پیدا کرده‌ند. اما عرضه و انتشار فایل‌های ویدئویی در اینترنت تنها در قالب و تحت عنوان وادکست انجام نمی‌شود.

ایجاد سایت یا صفحه‌ای مستقل و شخصی در اینترنت شبیه آنچه برای وبلاگ‌ها و پادکست‌ها اتفاق می‌افتد برای وادکست‌ها امر چندان مرسومی نیست. شاید به دلیل دشواری فنی و هزینه نسبتا بالایی که ایجاد یک سایت-وادکست شخصی نسبت به یک سایت-وبلاگ شخصی دارد، بیشتر صفحات اینترنتی که با عنوان وادکست شناخته می‌شوند متعلق به نهادها و شرکت‌ها باشند و نه متعلق به کاربران عادی اینترنت.

به همین دلیل شهروندان برای انتشار ویدئوهای شخصی‌شان از کانال‌های دیگری که در اینترنت فراهم است استفاده می‌کنند. مهم‌ترین بستر برای عرضه ویدئوهای شهروندی، سایت‌های به اشتراک‌گذاری فایل‌های ویدئویی هستند که یوتیوب (YouTube) معروف‌ترین آن‌هاست. مدل دیگر، سایت‌های شبکه‌های تلویزیونی هستند که بخشی را برای تصاویر ویدئویی شهروندان در نظر گرفته‌اند و حتی برگزیده‌ای از آنها را در بخش‌هايی از برنامه‌های رسمی‌شان پخش می‌کنند. مثلا سایت شبکه خبری سی.ان.ان (CNN) در بخشي تحت عنوان آی.رپورت (iReport) این روند را دنبال می‌کند. هر چند شاید بنا بر تعریفی، این مدل‌ها هم در مجموعه وادکست‌ها قابل طبقه‌بندی باشند، اما تحت این عنوان شناخته نمی‌شوند. از همین روست که واژه وادکست کمتر از پادکست شناخته شده و جستجوی آن در موتورهای جستجو نتایج به مراتب کمتری دارد. در واقع هر کدام از این شیوه‌های انتشار محصولات تصویری کاربران اینترنتی دنیای گسترده‌ای دارند و در کنار وادکست امکان عرضه فایل‌های ویدئویی در اینترنت را فراهم کرده‌اند.